Αθηρωμάτωση, Ποιος ο ρόλος της Διατροφής;

Σταδια εξέλιξης της αθηρωμάτωσης

Στάδιο 1ο: Διαταραχές της χοληστερόλης του αίματος

Ο αρχικός παράγοντας της αθηρωμάτωσης είναι οι τιμές και το είδος της χοληστερόλης του αίματος. Τα 2/3 της χοληστερόλης του αίματος κυκλοφορούν με τη μορφή LDL(«κακή» χοληστερόλη).

Όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή της LDL τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για αθηρωμάτωση

Η επιπλέον LDL εγκαταλείπει το αίμα και εναποτίθεται στα τοιχώματα των αρτηριών. Η LDL είναι επιβλαβής μόνο όταν οξειδωθεί, η οξειδωμένη LDL προκαλεί τη φλεγμονώδη βλάβη και προάγεται η αθηρωμάτωση.

Η HDL χοληστερόλη βοηθά στην απομάκρυνση της LDL χοληστερόλης από τις αρτηρίες προς το ήπαρ, ώστε εκεί να γίνει ο μεταβολισμός της σε χολικά άλατα και να αποβληθεί μέσω του γαστρεντερικού σωλήνα.

Στάδιο 2ο: Μεταβολές στα τοιχώματα των αρτηριών

Κάθε αρτηριακό τοίχωμα αποτελείται από μέρη:

Ενδοθήλιο

Το ενδοθήλιο, το οποίο αποτελείται από τα ενδοθηλιακά κύτταρα, που παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση παροχής αίματος στη καρδιά, παράγοντας μονοξείδιο του αζώτου, το οποίο:
διευρύνει την αρτηρία, επιτρέποντας την είσοδο περισσότερου αίματος.

Διατηρεί απαλή και λεία την έσω επιφάνεια των αρτηριών ώστε τα κύτταρα του αίματος που επάγουν την έναρξη της διαδικασίας της πήξης (αιμοπετάλια,λευκά αιμοσφαίρια) να μη μπορούν να προσκολληθούν σ’ αυτή.

Οι παραπάνω λειτουργίες διατηρούν ανοικτή την αρτηρία ώστε να είναι ομαλή η ροή του αίματος, όμως, τα ενδοθηλιακά κύτταρα παράγουν και άλλες ουσίες, μία των οποίων η ενδοθηλίνη που προκαλεί τη σύσπαση των αρτηριών με αποτέλεσμα να μειώνεται η ροή του αίματος και να αυξάνεται η αρτηριακή πίεση.

Μέση στοιβάδα του αρτηριακού τοιχώματος

Τη μέση στοιβάδα του αρτηριακού τοιχώματος, η οποία αποτελείται κυρίως από κύτταρα λείων μυϊκών ινών, τα οποία όταν χαλαρώνουν η αρτηρία διαστέλλεται και αυξάνεται η ροή του αίματος στην αρτηρία, ενώ όταν συσπώνται η αρτηρία στενεύει και μειώνεται η παροχή αίματος στην αρτηρία. Το μονοξείδιο του αζώτου και η ενδοθηλίνη δίνουν σήμα στους λείους μυς να χαλαρώσουν ή να συσπαστούν.

Η μέση στοιβάδα του αρτηριακού τοιχώματος είναι η περιοχή που εναποτίθενται οι αθηρωματικές πλάκες, οι οποίες οδηγούν σε αθηρωμάτωση. Αυτό συμβαίνει γιατί, όταν το τοίχωμα των αρτηριών εκτεθεί στην οξειδωμένη LDL τα κύτταρα των λείων μυϊκών ινών αυξάνονται σε μέγεθος, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της πλάκας.

Εξωτερική στοιβάδα του αρτηριακού τοιχώματος

Την εξωτερική στοιβάδα του αρτηριακού τοιχώματος, η οποία αποτελείται από συνδετικό ιστό και από μικρά αγγεία που τρέφουν την αρτηρία και έτσι ίσως συμμετέχουν στη διαδικασία της αθηρωμάτωσης.

Στάδιο 3ο: Η επίδραση της φλεγμονής στη βλάβη

Όπως προαναφέρθηκε τα ενδοθηλιακά κύτταρα διατηρούν σε καλή κατάσταση της αρτηρίες. Δεν μπορούν όμως να αποτρέψουν την εναπόθεση της LDL στα τοιχώματα των αρτηριών από το αίμα, ενώ παράλληλα κάθε βλάβη που υφίσταται η ενδοθηλιακή στοιβάδα επιταχύνει τη παραπάνω διαδικασία.

Αφού εισέλθουν τα σωματίδια LDL στο αρτηριακό τοίχωμα έχουμε φλεγμονή, τα ενδοθηλιακά κύτταρα λόγω της βλάβης που έχουν υποστεί δεν παράγουν φυσιολογικά μονοξείδιο του αζώτου αλλά εκπέμπουν σήμα κινδύνου με μορφή κυτοκινών, προσελκύοντας λευκά αιμοσφαίρια στη περιοχή.

Τα κύτταρα αυτά φαγοκυτταρώνουν την LDL του αρτηριακού τοιχώματος με αποτέλεσμα να διογκώνονται και να μετατρέπονται σε αφρώδη λιπώδη κύτταρα, όπου, εκτός ότι δεν μπορούν να απομακρύνουν όλη την τοξική LDL, υφίστανται και βλάβη με αποτέλεσμα να φαγοκυτταρωθούν ή ακόμα και να νεκρωθούν απελευθερώνοντας μια λιπώδη ουσία που επιτείνει τη φλεγμονή. Τα λεία μυϊκά κύτταρα, στη προσπάθεια τους να περιορίσουν τη φλεγμονή διογκώνονται και πολλαπλασιάζονται σχηματίζοντας μία ινώδη κάψα με αποτέλεσμα να αυξάνεται το μέγεθος της αθηρωματικής πλάκας.

Στάδιο 4ο: Η ρήξη της ινώδους κάψας

Οι αθηρωματικές πλάκες δεν είναι παθητικά βύσματα που απλώς αποφράσσουν τις αρτηρίες. Είναι ενεργές, δυναμικές βλάβες με πολλά φλεγμονώδη Τ-κύτταρα, μακροφάγα και χοληστερόλη. Όσο περισσότερα είναι τα φλεγμονώδη κύτταρα και η χοληστερόλη και όσο λεπτότερη είναι η ινώδης κάψα, τόσο πιο ασταθής είναι η πλάκα.

Τα Τ-κύτταρα δίνουν εντολή στα λεία μυϊκά κύτταρα της ινώδους κάψας να σταματήσουν να παράγουν κολλαγόνο ενώ παράλληλα τα ένζυμα που παράγουν τα μακροφάγα αποδομούν το κολλαγόνο με αποτέλεσμα τη ρήξη της ινώδους κάψας.

Στάδιο 5ο: Ο σχηματισμός θρόμβου

Το κυριότερο αίτιο των περισσότερων εμφραγμάτων είναι η ρήξη της κάψας που περιβάλλει την αθηρωματική πλάκα. Τα Τ-κύτταρα δίνουν σήμα στα μακροφάγα να παράγουν μια πρωτεΐνη (ιστικό παράγοντα), η οποία καθώς απελευθερώνεται και έρχεται σε επαφή με το αίμα, προσελκύει αιμοπετάλια. Αυτά συγκολλούνται στην διαρηγμένη πλάκα και ενεργοποιούν πολλές πρωτεΐνες του αίματος που λειτουργούν ως παράγοντες πήξης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το σχηματισμό θρόμβου που ολοκληρώνει την απόφραξη. Τέλος το μυοκάρδιο νεκρώνεται όταν μειωθεί η αιμάτωση και η οξυγόνωση του.

Επιδημιολογικές έρευνες συνέδεσαν την πρόσληψη των φλαβονοειδών με μείωση του κινδύνου από καρδιαγγειακά νοσήματα μέσω της μείωσης της οξείδωσης των LDL λιποπρωτεϊνών. Χαρακτηριστικά είναι τα αποτελέσματα μιας δανέζικης έρευνας (Zutphen Elderly Study), η οποία εξέτασε την λήψη φλαβονοειδών 805 αντρών ηλικίας 65-84 για 5 χρόνια με σημαντικότερες πηγές φλαβονοειδών το τσάϊ (61%), το κρεμμύδι (13%) και τα μήλα (10%).

Σε μια ανάλογη έρευνα (The Rotterdam Study) οι ερευνητές μελέτησαν 3.454 Ολλανδούς, άντρες και γυναίκες, ηλικίας 55 χρονών και άνω χωρίς παλιότερο ιστορικό καρδιαγγειακών νοσημάτων. Οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν σύμφωνα με τις διαιτητικές τους συνήθειες, συμπεριλαμβανόμενης και της κατανάλωσης καφεΐνης και τσαγιού, ενώ ταυτόχρονα ελέγχονταν για το ποσοστό αθηροσκλήρωσης.

Στην ίδια έρευνα βρέθηκε πως οι γυναίκες ωφελήθηκαν πολύ περισσότερο από τους άντρες πίνοντας τσάι. Τα κυριότερα φλαβονοειδή του τσαγιού είναι η κερκιτίνη, η καμφερόλη και η μυρικιτίνη που δίνουν τη χαρακτηριστική στυφή γεύση στο τσάι των οποίων όμως οι αντιοξειδωτικές τους ιδιότητες εξαρτώνται από τον τρόπο παρασκευής και επεξεργασίας του.

Ποια η επίδραση των φλαβονοειδών;

Μέσω των παραπάνω ερευνών ξεκίνησε και η προσπάθεια για να εξηγηθεί ένα αρκετά παράδοξο στοιχείο στην υγεία των Γάλλων (French Paradox). Η γαλλική κουζίνα περιέχει στα φαγητά της αρκετά υψηλές περιεκτικότητες σε κορεσμένα λιπαρά οξέα γεγονός όμως που συνδυάζεται με τα χαμηλότερα ποσοστά καρδιαγγειακών νοσημάτων (μειωμένα και ως 50% σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες). Η εξήγηση που δόθηκε από τους επιστήμονες ήταν η κατανάλωση αυξημένων ποσοτήτων κόκκινου κρασιού από το γαλλικό πληθυσμό. Πολλές είναι εκείνες οι έρευνες που υποστηρίζουν πως δεν είναι η αλκοόλη του κρασιού που συντελεί στη μείωση των καρδιαγγειακών νοσημάτων, αλλά τα φλαβονοειδή του κρασιού (κατεχίνες, κερσετίνες).

H περιεκτικότητα σε φλαβονοειδή είναι πολύ υψηλότερη στο κόκκινο κρασί παρά στο λευκό, διότι για την παρασκευή του κόκκινου κρασιού χρησιμοποιείται η φλούδα των σταφυλιών, ενώ στα λευκά η φλούδα αφαιρείται. Σε μια σειρά ερευνών αποδείχτηκε πως το κόκκινο κρασί περιέχει 10 φορές περισσότερα φλαβονοειδή από τα λευκά και σταματά την οξείδωση των LDL λιποπρωτεϊνών κατά 46% σε σύγκριση με το 3% των φλαβονοειδών που περιέχονται στα λευκά με ανάλογες συνέπειες στην προστασία από την αθηροσκλήρωση.

Σημαντική είναι και η επίδραση των προϊόντων της σοκολάτας και του κακάο στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων μέσω της μείωσης των LDL λιποπρωτεϊνών από τα φλαβονοειδή που περιέχονται σε αυτά και ονομάζονται προκυανιδίνες. Επίσης, τα θειοαλλυλικά συστατικά του σκόρδου έχουν μια αντιαθηρωματική δράση.

Βιταμίνη Ε

Η βιταμίνη E, μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλα αντιοξειδωτικά έχει φανεί πως μειώνει τον κίνδυνο για αθηρωμάτωση. Τα φυτικά έλαια που χρησιμοποιούνται στο μαγείρεμα, στις σαλάτες και στις μαργαρίνες παρέχουν σημαντική ποσότητα βιταμίνης E. Επίσης, περιέχεται στα όσπρια και στους σπόρους των δημητριακών, όπως το σιτάρι, το κριθάρι, το ρύζι και την βρώμη.

Καροτενοειδείς ουσίες

Έρευνα που διεξήχθη στο πανεπιστήμιο του Harvard, έδειξε ότι άντρες με ψηλά επίπεδα καροτενοειδών ουσιών (α-καροτένιο, η β-καροτίνη, λυκοπένιο) στο αίμα τους, έχουν 40% λιγότερες πιθανότητες να υποστούν ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο σε σύγκριση με αυτούς που έχουν χαμηλά επίπεδα καροτενοειδών. Τα επίπεδα καροτενοειδών στο αίμα σχετίζονται άμεσα με την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών.

Τα καροτενοειδή είναι κόκκινες, κίτρινες και πορτοκαλί χρωστικές ευρύτατα διαδεδομένες στη φύση. Από τα φρούτα και λαχανικά υψηλές συγκεντρώσεις εμφανίζουν τα καρότα, τα κολοκύθια (ιδιαίτερα τα χειμωνιάτικα, η γλυκοπατάτα, η ντομάτα, το μαρούλι, το λάχανο, το μπρόκολο, το μαρούλι, η ντομάτα, τα ροδάκινα, τα εσπεριδοειδή ενώ τα πορτοκαλί καροτενοειδή απαντώνται στα βερίκοκα, την πάπρικα και το κόκκινο πιπέρι). Καροτενοειδή, όπως το β-καροτένιο και το λυκοπένιο είναι ιδιαίτερα δραστικά στην πρόληψη καρδιοπαθειών μέσω της μείωσης της οξείδωσης των LDL λιποπρωτεϊνών και μετατροπής τους σε μορφή που προκαλεί αθηρογένεση. Δεν είναι τυχαίο που οι καπνιστές, μια ομάδα υψηλού κινδύνου σε καρδιοπάθειες, έχουν χαμηλότερες συγκεντρώσεις καροτενοειδών στο πλάσμα τους σε σχέση με τους μη καπνιστές.

Βιολογικά προϊόντα και αθηρωμάτωση

Αναφορά που δόθηκε το 2001 στην Αγγλία από τον Heaton και τους συνεργάτες του, δήλωνε πως τα βιολογικά τρόφιμα πέρα της βιταμίνης C, περιέχει αυξημένη συγκέντρωση και σε κάποια απαραίτητα ανόργανα στοιχεία όπως ασβέστιο, μαγνήσιο, σίδηρο και χρώμιο. Μάλιστα, σύμφωνα με αυτήν την αναφορά, το λυκοπένιο στη ντομάτα, οι πολυφαινόλες στις πατάτες, τα φλαβονοειδή στα μήλα και η ρεσβερατρόλη στο κόκκινο κρασί ήταν σημαντικά αυξημένα. Επίσης, φαίνεται πως και η πρωτεΐνη των βιολογικών φρούτων και λαχανικών είναι υψηλότερης βιολογικής αξίας.

Τι να τρώμε για να προλάβουμε την αθηρωμάτωση;

Για να μπορέσουμε να κερδίσουμε όλες αυτές τις ευεργετικές ιδιότητες της διατροφής, θα πρέπει να ακολουθηθούν ορισμένες απλές συμβουλές. Κατά την διάρκεια των ενδιάμεσων των γευμάτων θα πρέπει τα snack να συμπεριλαμβάνουν φρούτα ή φυσικούς χυμούς φρούτων. Τα κύρια γεύματα καλό θα ήταν να συνοδεύονται από μια σαλάτα λαχανικών εποχής.

Σε περίπτωση εξόδου, το τσάι θα μπορούσε να είναι μια καλή επιλογή όπως και ένα ποτήρι κόκκινο κρασί, για τις πιο βραδινές ώρες. Ταυτόχρονα με όλα αυτά τα τρόφιμα που πρέπει να συμπεριλάβουμε στην διατροφή μας δεν πρέπει να ξεχνάμε την μείωση πρόσληψης τροφίμων που είναι πλούσια σε κορεσμένα και trans λιπίδια, ενώ από τους τρόπους μαγειρέματος θα πρέπει να αποφεύγεται το τηγάνισμα.

Θες να συζητήσουμε;

Έχεις σχόλια ή ερωτήσεις σχετικά με το άρθρο; Στείλε μου ένα email ή μήνυμα στο messenger. Αν θέλεις να μάθεις περισσότερα για το πώς θα πετύχεις τους διατροφικούς στόχους σου, διάβασε πρώτος/η τη νέα μου αρθρογράφηση στο newsletter του Diaitologos  ή γίνε μέλος στο Facebook Page μου. Ακολούθησε με στο Instagram και μην ξεχάσεις να κάνεις subscribe στο Youtube !

Αυτό το άρθρο είναι μέρος του περιεχομένου που έχει δημοσιευτεί στο mednutrition.gr